Grote Markt, Groningen

thema’s: Stad, Plein, landschap, spelen
Locatie: Grote Markt Groningen
In opdracht van: Gemeente Groningen en VOgT LANDSCAPE
partners: VOGT LANDSCAPE
periode: ’21-’24
Status: uitgevoerd

Aanleiding/Opgave

De Grote Markt van Groningen is de centrale ontmoetingsplek van de stad en misschien wel de belangrijkste publieke ruimte van Noord-Nederland. Samen met VOGT Landscape en de Gemeente Groningen heeft PeetersenDaan intensief meegewerkt aan het herontwerp van de Grote Markt. In het ontwerpproces hebben we de rijke geschiedenis van de plek als uitgangspunt genomen en respectvol benut als vehikel om hedendaags gebruik en elementen aan te passen.

Rijke geschiedenis

De grote markt is ooit ontstaan waar het natte en het droge landschap elkaar tegenkomen. De kleiige ondergrond van het noorden en de zanderige gronden van de Hondsrug boden de omstandigheden om als stad uit te groeien. Al meer dan 1.000 jaar heeft de Grote Markt een functie als marktplein. Een markt waarin handel en machten uit de verre regio naar toe werden getrokken. Het plein speelt niet alleen een grote rol in de stad vanwege zijn functie, maar ook door de aansluiting van stedelijke ruimtes als de Vismarkt en het Martinikerkhof. Dit stuk binnenstad is door de eeuwen heen stukje voor stukje kleinschalig aangepast, waarbij deze transformatie de afgelopen 100 jaar in een versnelling is gekomen. Het toegenomen autoverkeer en de opeenstapeling van gebruik zijn hier debet aan.

Om de binnenstad meer aantrekkelijk te maken voor voetgangers, fietsers en als ontmoetingsruimte heeft de gemeente Groningen een intensief participatietraject gevoerd. Hieruit is een structuurschets voortgekomen die uitgaat van de Grote Markt als ‘huiskamer van de stad’. Dit vormde het vertrekpunt voor de herinrichting.

De Spina

De geschiedenis van de markt is de basis van het ontwerpproces geweest, terwijl tegelijkertijd hedendaagse functies en elementen zijn geïntegreerd. Zo hebben we meer rust en ruimte teruggebracht door twee materialen als basis voor de pleininrichting te gebruiken en alle elementen daarop te ordenen volgens het onderliggende ordeningsprincipe van de ‘’Spina’’. Net als Circus Maximus in Rome is een lijn gekozen die de ruimte ordent, zonder dat de elementen erop direct met elkaar verbonden zijn. Door de elementen hierlangs te ordenen is zoveel mogelijk lege ruimte op het plein behouden. Dit biedt naast een duidelijk afleesbaarheid, ook ruimte voor een grote diversiteit aan evenementen en activiteiten.

Bomengroep

Op de Grote Markt bestond een grote wens naar ‘vergroening’, als antwoord op de oplopende hitte in de toekomst. Dit was een bijzondere stap voor het plein dat nooit eerder echt beplanting heeft gekend. In het ontwerp hebben we ervoor gekozen de bomen te bundelen, zodat de zichtrelatie tussen het stadhuis en de Martinitoren behouden blijft. De bomengroep sluit aan bij de stedelijke schaal en creëert aan de oostkant van het plein een nieuwe verblijfskwaliteit. Door de soortkeuze, de hoogte en het doorzichtige bladerdak blijft de ruimte onder de bomen deel uitmaken van het geheel.

Spelen in de stad

Naast water, infrastructuur of groen claimt ook spelen nadrukkelijk zijn ruimte in de stad. Rekening houdend met de meerwaarde van spel (als aanleiding van ontmoeting) zien wij spelen niet de verantwoordelijkheid van één veld in de beleidsvorming, maar als onderdeel van stedenbouwkundig ontwerp, waterbeheer, landschapsarchitectuur en het beheer van de openbare ruimte. Door het spel vanaf het begin in de opdracht van de Grote Markt op te nemen, hebben we de weg vrijgemaakt om het spel op grotere schaal te integreren.

Op het plein hebben we langs de spina diverse elementen aangebracht die aanleiding geven voor ontmoeten en spel. Hier kunnen bewoners – zowel kinderen als volwassenen – elkaar aanmoedigen om te bewegen, samen te ontdekken, van elkaar te leren en samen te spelen. Spelen kan hierdoor overal en beperkt zich niet tot toegewezen speelplaatsen.

Windroos

Voor veel pleingebruikers fungeert de windroos – die op verschillende plekken in de bestrating heeft gelegen – als een herkenbare ontmoetingsplek. In de herinrichting heeft deze windroos een nieuwe plek gekregen tussen het stadhuis, de Martinitoren en het Forum — de dominerende functies rondom de markt. Door de windroos te verhogen en onder de bomen aan de rand van het plein te positioneren, in plaats van in het midden, is er een nieuwe ontmoetingsplek ontstaan.

Materiaalwissel

Het nieuwe materiaal van het plein baseert zich op de logica van de bestaande architectuur rondom de Grote Markt en de Martinitoren. Zowel het stadhuis als de Martinitoren zijn opgebouwd uit een eenvoudig basismateriaal: baksteen. Baksteen was door de nabijheid van de kleigronden rijkelijk voorhanden. Naast dit basismateriaal zijn op bijzondere plekken enkele ornamenten in Bentheimer zandsteen uitgevoerd. Dit materiaal komt van ver en is spaarzaam en toonde de rijkdom van de kerk. Deze materialisatie principes zijn in het ontwerp van de markt geland.

De vloer van de Grote Markt heeft van gevel tot gevel een doorgaande vloer van gebakken klinkers gekregen met verschillende verfijningen. De belangrijkste monumentale gebouwen – stadhuis en Martinitoren – hebben op het maaiveld een sokkel van hergebruikt natuursteen gekregen. Ook de spina is als nieuw ordenend principe, door middel van een natuurstenen band vormgegeven. De meubels zijn gemaakt van het kostbare zandsteen.